ماهیت حقوقی شرط انفساخ در بیع

نظر اتفاقی

اولاً شرط انفساخ از حیث حقوقی، متفاوت با شرط فسخ می باشد و به محض تحقق شرط، عقد خود به خود، منفسخ می شود و وقوع انفساخ، احتیاج به انشای بعدی و یا حتی اعلام ندارد؛ البته انحلال عقد از زمان حصول شرط انفساخ می باشد نه از زمان وقوع عقد و طبیعتاً منافع و نماءات حاصله، از زمان انفساخ، متعلق به مالک می باشد نه مشتری. ثانیاً شرط مذکور، صحیح است.. مبانی استدلال نظریه اکثریت:

1-برخی از فقها و مراجع عظام همانند آیات عظام آقایان، محمدتقی بهجت، ناصر مکارم شیرازی و حسین نوری همدانی، قائل به صحت شرط مذکور بوده و نظر مبارکشان بر این است که با تحقق شرط، عقد از زمان تحقق شرط، خود به خود منفسخ می شود.

2-شرط یا ارتکازی است، یا بنائی و یا ذکری، و شرط ذکری نیز یا شرط وصف است، یا شرط فعل و یا شرط نتیجه و شرط نتیجه هم یا منجز است و یا معلق و هر یک از این دو (معلق یا منجز) نیز یا مثبت است (ایجاد آثار یک عمل حقوقی) و یا منفی (انتفای آثار یک عمل حقوقی). و در فرض سوال، شرط انفساخ، شرط ذکری (در عقد ذکر شده) از نوع نتیجه آن هم از نوع نتیجه معلق منفی می باشد و بر اساس مقررات قانون مدنی به ویژه ماده 234 آن، هیچ دلیلی بر باطل بودن، شرط مذکور وجود ندارد.

نکته 1: شاید به نظریه مذکور، ایراد شود که سبب مؤخر (شرط انفساخ) نمی تواند مؤثر در سبب مقدم (عقد) باشد که در پاسخ گفته می شود؛ مطلب مذکور در امور واقعی، صحیح است اما در امور اعتباری منعی ندارد. نکته 2: انفساخ یا قهری (قانونی) است و یا ارادی ( بر اساس توافق و تراضی طرفین) و قانونگذار، انفساخ قهری را در مواد متعددی از قانون مدنی از جمله مواد 387 و 683 پذیرفته است و همانطور که قانونگذار صحت انفساخ قهری را پذیرفته است می توان گفت انفساخ ارادی نیز صحیح است.