مفهوم حقوقی دادرسی

دادرسی چیست؟ معنای دادرسی چیست؟

مبنای دادرسی عادلانه مفهوم عدالت طبیعی است، با این حال تعریف دقیق و روشن از واژه‌ی ترکیبی عدالت طبیعی نشده است. باید توجه داشت که عبارت یا واژه عدالت طبیعی صرفاً رد معنا و مفهوم مناسب حقوقی خود مورد استفاده قرار می‌گیرد و نباید معانی و مفاهیمی که از ظاهر الفاظ آن به ذهن می‌رسد ما را به اشتباه بیاندازد.

«دادگاه اروپایی حقوق بشر ضمن اذعان به اینکه ماده 6 کنوانسیون اروپایی حقوق بشر به آئین دادرسی اختصاص دارد و تفسیر محدود ماده‌ی 6 اهداف و مقاصد این ماده را از بین می‌برد از دادرسی عادلانه تعریف قیاسی ننموده است آنچه در مجموع از رویه قضایی دادگاه بدست می‌آید فی الجمله این است که تعریف دادرسی عادلانه ترکیبی است یعنی قابلیت تجزیه این تعریف به اجزاء مختلف است»[1] لذا ما هم به تبعیت از این دیدگاه و برای درک دقیق آن به تعریف هر یک از واژگان «دادرسی» و «عادلانه» می‌پردازیم.

واژه‌ی «دادرسی» که معادل «trial» در انگلیسی و محاکمه در عربی است در لغت «به معنی به داد کسی رسیدن یا به دادخواهی کسی رسیدگی کردن است»[2] واژه دادرسی، خود رسیدگی به عدل و داد را افاده می‌کند و در «اصطلاح حقوقی مجموعه‌ای از مقررات که به منظور رسیدگی به مرافعات یا شکایات (قضایی یا اداری) یا درخواست‌های قضایی و مانند آن وضع و به کار می‌رود».[3]

مجموعه اقداماتی که به منظور پیدا کردن یک راه حل قضایی به کار می‌رود دادرسی به مفهوم اخص می‌گویند، دادرسی در برخی موارد به مفهوم دعوی یعنی اختلافی که به دادگاه برده می‌شود به کار می‌رود. به عبارت دیگر مجموعه اقدامات دستگاه قضایی یا اداری در بررسی دعوی و استماع اظهارات و مدافعات و ملاحظه‌ای لوایح طرفین و رسیدگی به دلایل و مستندات آنها و نیز انجام تحقیقات لازم به منظور مهیا کردن پرونده‌ای برای صدور رأی و قطع و فصل دعوی را دادرسی یا محاکمه گویند.

[1] . قربانی، علی، 1394،بررسی رویه قضایی اروپایی حقوق بشر در زمینه حق آزادی و حق بر دادرسی منصفانه، رساله دکتری، حقوق جزا و جرم شناسی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، ص140.

[2] . معین، محمد، 1391، فرهنگ فارسی، امیرکبیر، چاپ سی ام، تهران، جلد2، ص1479.

[3] . جعفری لنگرودی، محمد جعفر، 1392، ترمینولوژی حقوق، گنج دانش، چاپ چهل و پنجم، تهران، ص186.