مصاحبه با روزنامه قانون :ابعاد حقوقي پيش فروش خودرو

پیش‌فروش مشارکت در تولید کارخانه خودروسازی ایران‌خودرو در روزهای گذشته حاشیه‌های بسیاری را ایجاد کرده است. مهم‌ترین ابهامی که در این پیش‌فروش به چشم می‌خورد، معلوم نبودن کالاها و کلی بودن عناوین است؛ به نحوی که این شركت در صدر بخشنامه صادره آورده است: « در زمان ارسال دعوتنامه، خودروهای قابل عرضه به مشتریان مشخص و اعلام خواهند شد». به این معنا که مشتری در ابتدای امر نمی‌داند کدام یک از محصولات این شرکت را خریداری کرده و همین موضوع محل تردید و ابهام قانونی است زیرا در عقد بيع بايد مبيع و كالاي موضوع فروش و ثمن معامله معلوم و مشخص باشند.
‎در اینجا ثمن یا همان مبلغ مشخص است اما مبیع معلوم نیست و به باور برخی از حقوق‌دان‌ها به دلیل آنکه در این معامله اصول اساسی عقد بیع رعایت نشده عقد باطل است. اما برخی دیگر می‌گویند که این معامله مشارکت در تولید است و مشمول قواعد مرسوم بیع نیست که اگر این طور نیز باشد، شرکت خودروسازی ایران‌خودرو باید از ابتدا به مشتریانش توضیح می‌داد که چه شرایط قانونی بر موضوع جاری است.

❇️ماهیت قراردادهای پیش‌فروش

✔️وحید قاسمی عهد، استاد دانشگاه و وکیل دادگستری نیز در توضیح ماهیت قراردادهای پیش‌فروش به «قانون» گفت:
«قراردادهای پیش فروش مشارکت تا حد زیادی شبیه به قراردادهای پیش‌فروش است اما از آنجایی که موضوع تعهد خودروساز مشخص و عین مشخص نیست، قابل انتقاد به‌نظر می‌رسد؛ در تعیین موضوع قرارداد به جای تعیین خودروی خاص، عبارات کلی مانند «محصولات تولیدی قابل عرضه در زمان تحویل و…» ذکر می‌شوند به آن مفهوم که در حین قرارداد مشتری نه مابه‌التفاوت نهایی را می‌داند و نه نوع محصولی که قصد خرید آن را دارد. به فرض آن‌که شرکت خودروساز از تعیین نوع خودرو یا مابه‌التفاوت نهایی(مبلغ باقی مانده اقساط) امتناع ورزد، چنانکه به دادگاه مراجعه کند از آنجا که موضوع قرارداد معلوم و معین نیست، دادگاه امکان صدور حکم به الزام خودروساز به تعیین خودرو، مابه‌التفاوت و در نهات تحویل خودرو را نخواهد داشت. از لحاظ حقوقی به‌نظر می‌رسد قرارداد موضوع بحث به دلیل عدم تعیین موضوع قرارداد و قاعده غرر، باطل است.
ناگفته نماند باوجود اینکه چنین قراردادهایی باطل هستند اما به دلیل نیاز مشتریان و اینکه خودروسازان به هر نحوی که شده است تعهدات خود را به مرحله اجرا می‌رسانند، شاید دادگاه‌ها هرگز درگیر چنین دعوایی نشوند اما به فرض آنکه چنین دعوایی مطرح شود، با چالش حقوقی مواجه خواهند شد. روش‌ها و انواع قراردادهای متنوعی در خصوص فروش محصولات خودروسازان وجود دارد از جمله قراردادهای فروش قطعی، فروش فوری، پیش‌فروش، فروش اعتباری چکی و… بنا به شرایط زمانی واکنش بازار خودروسازان از نوع خاصی از قرارداد استفاده می‌کنند».

❇️بیع‌بودن پیش‌فروش خودرو(البته قرارداد پیش فروش با قرارداد مشارکت در تولید متفاوت است)

این وکیل دادگستری افزود: «پیش از پرداختن به ماهیت حقوقی قرارداد پیش‌فروش مشارکت در تولید لازم است درباره انواع قراردادهای پیش‌فروش محصولات خودروسازان ایرانی توضیحاتی ارائه‌شود.
به‌طور کلی قرارداد پیش‌فروش خودرو نوعی قرارداد بیع است که طی یک یا چند مرحله مبالغی از سوی مشتری پرداخت می‌شود و از آنجایی که مبلغ و وجوه پرداختی مشتری در طول زمان مستهلک می‌شود، به‌وجوه پرداختی(ودیعه و اقساط) سود مشارکت و تخفیف‌های احتمالی تعلق می‌گیرد. پیش‌فروش دست‌کم دارای دو نوع است. نخست، پیش فروش عادی که در این روش قیمت نهایی خودرو تا زمان ارسال دعوتنامه به مشتری اعلام نمی‌شود؛ به همین دلیل پس از ارسال دعوتنامه مشتری متعهد است مابه‌التفاوت را پرداخت کند. دوم، پیش‌فروش قطعی که برخلاف قرارداد پیش فروش عادی در این روش قیمت خودرو در زمان قرارداد مشخص است و فارغ از اینکه قیمت خودرو چه نوساناتی را طی می‌کند، مشتری متعهد به پرداخت باقی‌مانده اقساط است. در این روش از ابتدا نوع خودرو مشخص است و به تعبیر حقوقی، موضوع قرارداد معلوم و معین است و در صورت استنکاف و امتناع خودروساز از انجام تعهداتش مشتری می‌تواند الزام او را به انجام تعهد (تحویل خودرو) از دادگاه بخواهد».
در نهایت آنچه از پس تمام این بحث‌ها بر‌مي‌آيد، این است که شرکت‌ خودروسازی ایران‌خودرو باید در پیش فروش‌های خود ضوابط قانونی را بند به بند رعایت کند و نمی‌توان به دلیل در اختیار و تا حد نسبی در انحصار داشتن صنعت خودروی ایران از قواعد قانونی برای کسب منفعت آنی عبور کرد.